Mihlangano leyi nga bindzurisiki yi tirha ntirho wukulu emigangeni tanihileswi yi avelanaka vutihlamuleri na mfumo eka swilaveko swa vanhu na nhluvukiso wa tiko. Makhomelo ya xibalo xo hlawuleka ya tumbuluxiwile ku pfuna mihlangano leyi nga bindzurisiki ku seketela switirhisiwa swa yona swa timali. Makhomelo ya xibalo xo hlawuleka ya mihlangano leyi nga bindzurisiki hambiswiritano a ya humeleri hi woxe naswona mihlangano leyi fikelelaka swilaveko leswi vekiweke eka Nawu wa Xibalo xa Mali leyi Nghenaka, 1962, yi fanele yi endla xikombelo xo ka yi nga hakerisiwi xibalo. Loko nsuso wa hakelo ya xibalo wu pasisiwile hi SARS, nhlangano wu ta titsarisela tanihi Nhlangano wa Vuvuyerisi bya Vaaki (PBO) no nyikiwa nomboro ya rheferense yo hlawuleka ya PBO. Swi na nkoka ku tsundzuka leswaku nhlangano lowu nga na xikongomelo xo ka wu nga bindzurisi kumbe wu titsariserile tanihi nhlangano lowu nga bindzurisiki (NPO) kumbe Khamphani leyi nga Bindzurisiki (NPC) a yi ringaneli makhomelo ya xibalo xo hlawuleka hi yoxe. Nhlangano wu ta tiphina ntsena hi makhomelo ya xibalo xo hlawuleka endzhaku ka loko wu endlile xikombelo no nyikiwa mpfumelelo tanihi Nhlangano wa Vuvuyerisi bya Vaaki (PBO) hi Yuniti ya Misuso ya Tihakelo ta Xibalo (TEU).
Xana i yini Nhlangano wa Vuvuyerisi bya Vaaki (PBO)
Swiyimo na Swilaveko swa nhlangano ku va wu pasisiwa tanihi PBO swi kumeka eka xiphemu xa 30 loko milawu leyi fambisaka makhomelo ya xibalo xo hlawuleka yi kumeka eka xiphemu xa 10(1)(cN). Xiphemu xa 10(1)(cN) xi nyiketa ku suseriwa hakelo ya xibalo xa ntolovelo xa mimbuyelo na mihlengeleto yn’wana ya tiPBO leti pasisiweke. Mimbuyelo na mihlengeleto yin’wana leyi sukaka eka migingiriko ya vuxavisi kumbe ya bindzu swi nge hakerisiwi xibalo. TiPBO leti pasisiweke ti na nkateko na vutihlamuleri byo tirhisa mali ya vaaki, leyi ti yi kumaka eka swihanano kumbe tigiranti, hi ntsakelo wa vanhu eka xiyimo lexi ku nga hakerisiwiki xibalo. Swihanano na tigiranti swi nga kumiwa ku suka eka vaaki hi ntalo kumbe hi ku kongoma kumbe ku nga ri hi ku kongoma ku suka eka Mfumo. Hikokwalaho swi na nkoka ku tiyisisa leswaku mihlangano leyi nga hakerisiwiki xibalo xibalo yi tirhisa timali ta yona hi ndlela ya vutihlamuleri naswona ngopfu eka swikongomelo swa yona leswi boxiweke, handle ka ku vuyeriwa ka munhu loku kumiwaka hi munhu un’wana na un’wana ku katsa na vatumbuluxi na tifiduxiyari. TiPBO leti pasisiweke ti fanele ti ya emahlweni ti landzelela Nawu na swinawana leswi yelanaka eku tirheni ka tona. Leswi swi katsa rhumelo wa mitlheriso ya xibalo xa mali leyi nghenaka ya lembe na lembe eka fomo ya IT12EI. Ntlheriso wa xibalo xa mali leyi nghenaka wu kotisa Khomixinara ku kambela leswaku PBO yi tirha eka swipimelo swa mpfumelelo wo fanela lowu nyikiweke na ku kumisisa loko xiphemu xa milawu ya xibalo xi fanele ku tirhisiwa eka mimbuyelo na mihlengeleto leyi kumekeke eka nghingiriko wa vuxavisi kumbe bindzu leri endliweke leri nga ringanelangiki nsuso wo hakelo xibalo. Nhlangano lowu nyikaka swikolaxipi, tibasari kumbe masagwadi ya dyondzo, ndzavisiso kumbe ku dyondzisa wu fanele wu landzelerisa swiyimo leswi hlamuseriweke eka Xinawana R.302 (lexi kandziyisiweke eka Gazete ya Mfumo Nomboro 24941 hi ti 28 Nyenyenyani 2003).
Swihanano leswi suseriwaka hakelo ya xibalo (mimbuyelo ya Xiphemu xa 18A)
Mfumo wa Afrika-Dzonga wu tekerile enhlokweni leswaku mihlangano yin’wana yi hlayisiwa hi tintswalo ta vanhu naswona ku hlohlotela tintswalo teto swi nyikile nsuso wa hakelo ya xibalo eka swihanano swin’wana leswi endliweke hi vahakelaxibalo. Mfanelo wo nyika tirhasiti ta nsuso wa hakelo ya xibalo wu seketeriwa hi xiphemu xa 18A laha mpfumelelo wu nga nyikiwa hi TEU, naswona wu aleriwile eka mihlangano yo karhi leyi pasisiweke leyi tirhisaka swihanano ku hakelela Migingiriko ya Vuvuyerisi bya Vaaki leyi pasisiweke. Muhakelaxibalo loyi a endlaka xihanano xa bona fide (ntiyiso) hi mali kumbe hi nhundzu eka nhlangano lowu pasisiweke hi xiphemu xa 18, u ringanerile ku kuma nsuso eka mali leyi nghenaka leyi hakerisiwaka xibalo loko ku ve xihanano xi seketeriwile hi rhasiti leri faneleke ra xiphemu xa 18A leri humesiweke hi nhlangano kumbe, eka swiyimo swin’wana, hi setifikheti ya xibalo ya mutirhi leyi kombisaka swihanano leswi endliweke hi mutirhi. Ntsengo wa swihanano lowu nga nga fikelelaka nsuso wa xibalo wu pimiwile.
Rhumelo wa IT12EI (Ntlheriso wa Xibalo xa Mali leyi Nghenaka)
Mihlangano leyi nga hakerisiwiki xibalo yi fanele yi rhumela ntlheriso wa xibalo xa mali leyi nghenaka wa IT12EI lembe na lembe lowu nga kumekaka hi maendlelo lawa ya landzelaka:
Hi ku tirhisa eFiling loko u titsariserile tanihi eFiler;
Hi ku bela riqingho eka Contact Centre ya SARS eka 0800 00 7277;
Hi ku endzela rhavi ra SARS ra le kusuhi na wena; kumbe
Hi ku bela riqingho no endzela hofisi ya Yuniti ya Misuso ya Tihakelo ta Xibalo (TEU)
Tsundzuka: Tifomo leti komberiwaka eka SARS leswaku ti tatiwa hi voko/manyuwali, ti ta posiwa eka muhakelaxibalo na vuxokoxoko byitsongo lebyi tatiweke kun’we na bakhodi yo landzelerisa. Ntlheriso wa tikhamphani wu fanele wu tatiwa no rhumeriwa eka tinhweti ta 12 ta mahelo ya lembeximali ra nhlangano lowu nga hakerisiwiki xibalo, kambe mitlheriso ya tithirasiti kumbe tienthithi tin’wana yi fanele yi tatiwa no rhumeriwa lembe na lembe hi masiku yo pfala lawa ya tivisiweke hi SARS. Ntlheriso wa Xibalo xa Mali leyi nghenaka wa IT12EI wu nga rhumeriwa hi yin’we ya tindlela leti landzelaka:
Hi ku tirhisa eFiling loko u titsariserile tanihi eFiler;
TEU i hofisi leyi tinyiketeleke eka SARS leyi tirhanaka na swikombelo hinkwaswo swa mihlangano leyi nga bindzurisiki ku pasisiwa tanihi tiPBO. Ku endlela ku sivela endlelo ro biha na nxaniso, TEU yi tlhela yi valanga nandzeleriso hi tiPBO na swilaveko swa mpasiso. TEU yi tlhela yi va na vutihlamulerni bya ntirho wa nhlelelo. TEU yi langutisisa swikombelo swa nsuso wa hakelo ya xibalo ku suka eka xibalo xa mali leyi nghenaka mayelana na mimpfumelelo leyi landzelaka ya Nawu wa Xibalo xa Mali leyi Nghenaka, 1962: –
Xiphemu 10(1)(cN)
Mihlangano hinkwayo ya Vuvuyerisi bya Vaaki (tiPBO) leyi nghenelelaka eka mingingiriko ya swikolo yo fana na khirexe, nhlayiso, rihanyo na nsirhelelo
Xiphemu 10(1)(cA)(i)
Vandla, Bodo, kumbe Nhlangano lowu tumbuluxiweke ehansi ka nawu wun’wana na wun’wana
Xiphemu 10(1)(cA)(ii)
Khamphani yin’wana na yin’wana leyi mikavelo hinkwayo yi nga khomiwa hi nhlangano lowu nga hakerisiwiki xibalo hi ku ya hi xiphemu xa 10(1)(cA)(i).
Xiphemu 10(1)(cO)
Tlilabu ya Vuhungasi
Xiphemu 10(1)(d)(iii)
Nkwama wa Ntshembheko kumbe Nsirhelelo; Nhlangano wa Vuxavisi; Chembara ya Tikhomese kumbe Vumaki (kumbe Nhlangano wa Tichembara to tani); Nhlangano wa Nhlanganelo wa Loni; Nhlangano wa Ntlakuso wa laha Kaya.
Xiphemu 10(1)(d)(iv)(bb)
Khamphani, sosayiti kumbe nhlangano wun’wana na wun’wana wa vanhu lowu tumbuluxiweke ku tlakusa ntsakelo wo fana wa vanhu, ku yisa emahlweni muxaka wun’wana na wun’wana wa bindzu, phurofexini kumbe ntirho.
Xiphemu 10(1)(e)(i)(cc)
Nhlangano wa vanhu lowu vumbiweke ku fambisa mitsakelo leyi hlengeletiweke leyi fanaka eka swirho swa wona hinkwaswo mayelana na tirhiselo ra mali leri tirhaka eka nhundzu leyi nga fambeku yo fana.
Xiphemu 18A:
Mpasiso wa swihanano leswi suseriwaka xibalo.
TEU a yi langutisisi swikombelo swa nsuso wa hakelo ya xibalo eka Vanhu hi voxe, Vahirisi va Mitirho (IRP30), Tikhooparethivhi, Tikhoporexini to pfaleka, Tithirasiti to Hlawuleka, Mihlangano ya Ndzawulo wa Vutshamo, Tikhamphani ta Vun’winyi bya Tindlu, VAT, PAYE/UIF/SDL, Mikwama ya Mimbuyelo na Tisosayiti to Lahla. Ku kuma mpfuneko eka swin’wana na swin’wana swa leswi, u komberiwa ku bela riqingo eka Contact Centre eka 0800 00 7277.
Vuxokoxoko byo tihlanganisa bya Misuso ya Tihakelo ta Xibalo
Adirese ya ndzhawu: 2nd floor, SARS Pretoria CBD branch, C/o Lillian Ngoyi and Francis Baard Streets Pretoria, 0002
